કોરોના વાયરસ RNAના 30 હજાર જેટલા જેનેટિક અક્ષરોની શૃંખલા છે
લાખોની સંખ્યામાં વાયરસ પોતાની ઝેરોક્સ કોપી કાઢતા હોય ત્યારે નવા બનતા વાયરસ મૂળ વાયરસ કરતા વધતા ઓછા અંશે જુદા હોવાના
વાયરસમાં મ્યુટેશન આવે અને પેલો સ્પાઇક કે ખીલ્લો પોતાના આકારમાં થોડો ફેરફાર કરી દે તો એન્ટિબોડીની પકડ થોડી ઢીલી બને
વેક્સિન વાયરસની જૂની ડિઝાઇન મુજબ જ એન્ટી બોડી તૈયાર કરતી હોય છે
WatchGujarat. કોરોના વાયરસ આપણી રોજબરોજની ડિકશનરીમાં પણ તોફાન મચાવી રહ્યો છે . જીભને વિદેશ પ્રવાસનો અનુભવ થઈ જાય એવા રોલર કોસ્ટર શબ્દો . હાલમાં એક શબ્દ બહુ નાચી રહ્યો છે તે છે મ્યુટેશન, વેરિયન્ટ, લિનીએજ વગેરે.
સૌથી પહેલા આપણે જાણીએ છીએ કે કોરોના વાયરસ RNAના 30 હજાર જેટલા જેનેટિક અક્ષરોની શૃંખલા છે. આપણા માનવકોષમાં ઘૂસ માર્યા બાદકોષમાં રહેલો રાઇબોઝોમ વાયરસનાં અક્ષરો વાંચી વાંચીને ગૂપચૂપ રીતે 25થી વધુ જાતના પ્રોટીન બનાવે છે. આમ તો રાઇબોઝોમ એટલે આપણો માણસ. એનું મૂળકામ આપણા DNAના કોડ વાંચીને આપણા માટે કામના પ્રોટીન બનાવવાનું છે. પણ વાયરસ આપણી સિસ્ટમને બેવકૂફ બનાવવામાં સફળ થઇ જાય છે અને આપણી રોગ પ્રતિકારક વ્યવસ્થાને ભ્રમમાં રાખીને પોતાની પ્રજાતિને આગળ વધારવામાં રચ્યો પચ્યો રહે છે.
હવે તમને ખ્યાલ હશે કે બાળકો ભલે એમના માતા પિતા જેવા લાગે પણ થોડો ઘણો ફરક તો રહેવાનો એમ વાયરસની નવી બનતી કોપી પણ એક જેવી નથી બનતી. એના કોડમાં સતત ફેરફાર થયા કરે છે. હવે લાખોની સંખ્યામાં વાયરસ પોતાની ઝેરોક્સ કોપી કાઢતા હોય ત્યારે નવા બનતા વાયરસ મૂળ વાયરસ કરતા વધતા ઓછા અંશે જુદા હોવાના. આ નવી કોપીમાં જે ફેરફારો થાયને એને જ મ્યુટેશન કહેવાય.
હવે આ મ્યુટેશનમાંથી ઘણા એવા હોય જેનો કોઈ મતલબ ના નીકળે, ઘણા એવા નીકળે જે વાયરસની કોઈ તાકાત ઘટાડે કોઈ એવા હોય જે એની તાકાત વધારે , આકાર કે સ્વરૂપમાં થોડો ફેરફાર કરે.
હવે જો આ વાયરસ થોડો તાકાતવર થઈને આવે તો આપણે થોડું સાવચેત થવું પડે. પણ આ વાયરસને તાકાત મળી એવું કઈ રીતે કહેવાય? તમને ખબર હશે કે કોઈ પણ વાયરસ સજીવ અને નિર્જીવને જોડતી કડી કહેવાય છે. કોઈ પણ વાયરસ પોતાની જાતે પોતાની પ્રજાતિ આગળ વધારી શકતો નથી. એટલે કોઈ પણ સજીવની અંદર ઘૂસીને એની સિસ્ટમ વાપરે ત્યારે વાયરસનું જીવન ચક્ર આગળ વધતું હોય છે. એટલે એમ સમજો કે કોઈ પણ બીજા સજીવમાં એની ઘૂસવાની ક્ષમતા જ તેની તાકાત વધારે છે. હવે એ બધે જ ના ઘુસી શકે, જેમ દરેક તાળા માટે એના જ માપ અને આકારની ચાવી હોય એમ ...વાયરસની સપાટીનો આકાર અને કોઈ પણ સજીવ કોષમાં ઘુસવાનો દરવાજાનો આકાર મેચ થાય તો જ વાયરસને અંદર પ્રવેશ મળે. કીડીના દરમાં હાથી ના ઘૂસી શકે એવી વાત છે.
કોરોનાની વાત કરીએ તો ફૂટબોલના દડા જેવા ગોળ પર દેખાતા ખીલ્લાં જેવી રચનાની મદદથી એ ઘૂસ મારે. આ ખિલ્લો એટલે જ સ્પાઈક પ્રોટીન. માનવ કોષની સપાટી પર ACE 2 નામનું પ્રોટીન હોય તેની ચાવી ફેરવીને એ અંદર સરકી જાય. આપણી રોગ પ્રતિકારક શક્તિને જેવી ગંધ મળે કે તરત આ ખીલ્લો ACE 2 સાથે ચાવી ભરાવે એ પહેલા જ એના માપની એન્ટિબોડી મોકલીને વાયરસને લોક કરી દે. એમ સમજોને બહાર જ નાકાબંધી કરી વાયરસની અટકાયત કરી દે. આમ આપણી શરીરની સિસ્ટમ અદભુત છે - વાયરસની ફોરેન બોડી સામે એન્ટી બોડી બનાવે- એટલે અંગ્રેજી વાય આકારની એન્ટી બોડી સ્પાઈક પ્રોટીન કે પેલા ખીલ્લાં સાથે ચપોચપ ચોંટી જાય અને આપણા કોષમાં ઘુસવાનો કોઈ જ મોકો ન આપે.
પણ હવે વાયરસમાં મ્યુટેશન આવે અને પેલો સ્પાઇક કે ખીલ્લો પોતાના આકારમાં થોડો ફેરફાર કરી દે તો એન્ટિબોડીની પકડ થોડી ઢીલી બને અને ત્યાંથી છટકીને વાયરસ સીધો આપણા કોષમાં એન્ટ્રી મારી દે. એટલે ભલે આપણી રોગ પ્રતિકારક શક્તિ એન્ટી બોડી પેદા કરવામાં સક્ષમ હોય પણ નવા મ્યુટેશન પછી એટલી અસરકારકતાથી વાયરસની ગળચી દબોચી શકતી નથી.
હવે આપણી વેક્સિન પણ વાયરસની જૂની ડિઝાઇન મુજબ જ એન્ટી બોડી તૈયાર કરતી હોય એટલે નવું મ્યુટેશન થાય તો બધાને થોડું ટેંશન તો થાય. પણ બધા મ્યુટેશન ઘાતક નથી હોતા.
સ્ટ્રેઈન એટલે શું ?
આમ તો આ શબ્દની વ્યાખ્યા અંગે ભિન્ન ભિન્ન મત છે પણ આપણી સાદી ભાષામાં કાકા બાપાના પોયરા કહી શકાય. એક જ વાયરસ પરિવારના પણ થોડા લક્ષણ જુદા હોય. હવે આ સ્ટ્રેઇનમાં જ થોડા ફેરફાર થાય એટલે વેરિયન્ટ બને. કાકા બાપાના પોયરાના પોયરા ...સાદી ભાષામાં. જો કે આપણે આ બધામાં બવ પડવા જેવું નથી.
[caption id="attachment_566988" align="aligncenter" width="800"] D614G, N501Y , N440K, E484Q જેવા મ્યુટેશનનો અર્થ શું થાય[/caption]
ધારો કે E484Q મ્યુટેશન છે તેનો અર્થ એમ થાય કે 484માં સ્થાને પહેલા જે ગ્લુટામિક એસિડ (E) હતો તેની જગ્યા એ ગ્લુટામિન (Q ) બેસી ગયો છે.
આ બધા અલગ અલગ એમિનો એસિડ છે, તમને ખ્યાલ હશે કે આવા એમિનો એસિડ જોડાઈને જ અલગ અલગ પ્રોટીન બનાવે. આ પ્રોટીન જ આપણી અંદર ભાંગફોડિયા પ્રવૃત્તિ કરતા હોય છે. એટલે જ સંગીત ખુરશીની રમતની જેમ કોઈ ખુરશી પર જુદો જ એમિનો એસિડ બેસી જાય તો શક્ય છે કે જુદા જ પ્રકારના ગુણ પેદા થઇ જાય. જેમ કે E484Q મ્યુટેશન એન્ટી બોડીની ગિરફ્તમાંથી નાસી જવામાં વધુ સક્ષમ હોય છે.
પણ આ બધા મ્યુટેશન અને વેરિયન્ટના લાંબા ગાળાના અભ્યાસ પછી જ કઈ ચોક્કસપણે કહી શકાય. હાલ પણ જે બધા વેરિયન્ટ અને મ્યુટેશન અંગે ઉહાપોહ ચાલે છે એ કેટલાક નિરીક્ષણોના આધારે છે પરીક્ષણોના આધારે નહિ. અમુકની સાબિતી મળે અમુકની ના મળે
દુનિયાભરના વિજ્ઞાનીઓ આ બાબતનો અભ્યાસ કરે છે. ગ્લોબલ ડેટા એકઠો કરીને વાયરસનું ઇલુ ઇલુ કેવું ચાલે છે તે જોયા કરે અને એ મુજબ વિજ્ઞાન જગતથી માંડીને વહીવટકર્તાઓ પેન્ડેમિકના સમયમાં નિર્ણય લે છે.
ટૂંકમાં આ બધાથી ડરવાની જરૂર નથી …. જે પ્રાથમિક ગાઈડ લાઇન્સ છે એ બધા જ સ્ટ્રેઇન અને વેરિયન્ટ માટે સાચી જ છે….જાન હૈ તો જહાન હૈ
(ઉત્સવ પરમાર IIS અધિકારી છે. અને તેઓ ગુજરાતમાં મિનીસ્ટ્રી ઓફ ઇન્ફોર્મેશન અને બ્રોડકાસ્ટીંગના ડેપ્યુટી ડાયરેક્ટર છે. તેઓ અભ્યાસુ છે. અને સાંપ્રત વિષયો પર અભ્યાસ કરીને સરળ શૈલીમાં માહિતી પીરસે છે.)
કોરોના વાયરસ RNAના 30 હજાર જેટલા જેનેટિક અક્ષરોની શૃંખલા છે
લાખોની સંખ્યામાં વાયરસ પોતાની ઝેરોક્સ કોપી કાઢતા હોય ત્યારે નવા બનતા વાયરસ મૂળ વાયરસ કરતા વધતા ઓછા અંશે જુદા હોવાના
વાયરસમાં મ્યુટેશન આવે અને પેલો સ્પાઇક કે ખીલ્લો પોતાના આકારમાં થોડો ફેરફાર કરી દે તો એન્ટિબોડીની પકડ થોડી ઢીલી બને
વેક્સિન વાયરસની જૂની ડિઝાઇન મુજબ જ એન્ટી બોડી તૈયાર કરતી હોય છે
WatchGujarat. કોરોના વાયરસ આપણી રોજબરોજની ડિકશનરીમાં પણ તોફાન મચાવી રહ્યો છે . જીભને વિદેશ પ્રવાસનો અનુભવ થઈ જાય એવા રોલર કોસ્ટર શબ્દો . હાલમાં એક શબ્દ બહુ નાચી રહ્યો છે તે છે મ્યુટેશન, વેરિયન્ટ, લિનીએજ વગેરે.
સૌથી પહેલા આપણે જાણીએ છીએ કે કોરોના વાયરસ RNAના 30 હજાર જેટલા જેનેટિક અક્ષરોની શૃંખલા છે. આપણા માનવકોષમાં ઘૂસ માર્યા બાદકોષમાં રહેલો રાઇબોઝોમ વાયરસનાં અક્ષરો વાંચી વાંચીને ગૂપચૂપ રીતે 25થી વધુ જાતના પ્રોટીન બનાવે છે. આમ તો રાઇબોઝોમ એટલે આપણો માણસ. એનું મૂળકામ આપણા DNAના કોડ વાંચીને આપણા માટે કામના પ્રોટીન બનાવવાનું છે. પણ વાયરસ આપણી સિસ્ટમને બેવકૂફ બનાવવામાં સફળ થઇ જાય છે અને આપણી રોગ પ્રતિકારક વ્યવસ્થાને ભ્રમમાં રાખીને પોતાની પ્રજાતિને આગળ વધારવામાં રચ્યો પચ્યો રહે છે.
હવે તમને ખ્યાલ હશે કે બાળકો ભલે એમના માતા પિતા જેવા લાગે પણ થોડો ઘણો ફરક તો રહેવાનો એમ વાયરસની નવી બનતી કોપી પણ એક જેવી નથી બનતી. એના કોડમાં સતત ફેરફાર થયા કરે છે. હવે લાખોની સંખ્યામાં વાયરસ પોતાની ઝેરોક્સ કોપી કાઢતા હોય ત્યારે નવા બનતા વાયરસ મૂળ વાયરસ કરતા વધતા ઓછા અંશે જુદા હોવાના. આ નવી કોપીમાં જે ફેરફારો થાયને એને જ મ્યુટેશન કહેવાય.
હવે આ મ્યુટેશનમાંથી ઘણા એવા હોય જેનો કોઈ મતલબ ના નીકળે, ઘણા એવા નીકળે જે વાયરસની કોઈ તાકાત ઘટાડે કોઈ એવા હોય જે એની તાકાત વધારે , આકાર કે સ્વરૂપમાં થોડો ફેરફાર કરે.
હવે જો આ વાયરસ થોડો તાકાતવર થઈને આવે તો આપણે થોડું સાવચેત થવું પડે. પણ આ વાયરસને તાકાત મળી એવું કઈ રીતે કહેવાય? તમને ખબર હશે કે કોઈ પણ વાયરસ સજીવ અને નિર્જીવને જોડતી કડી કહેવાય છે. કોઈ પણ વાયરસ પોતાની જાતે પોતાની પ્રજાતિ આગળ વધારી શકતો નથી. એટલે કોઈ પણ સજીવની અંદર ઘૂસીને એની સિસ્ટમ વાપરે ત્યારે વાયરસનું જીવન ચક્ર આગળ વધતું હોય છે. એટલે એમ સમજો કે કોઈ પણ બીજા સજીવમાં એની ઘૂસવાની ક્ષમતા જ તેની તાકાત વધારે છે. હવે એ બધે જ ના ઘુસી શકે, જેમ દરેક તાળા માટે એના જ માપ અને આકારની ચાવી હોય એમ ...વાયરસની સપાટીનો આકાર અને કોઈ પણ સજીવ કોષમાં ઘુસવાનો દરવાજાનો આકાર મેચ થાય તો જ વાયરસને અંદર પ્રવેશ મળે. કીડીના દરમાં હાથી ના ઘૂસી શકે એવી વાત છે.
કોરોનાની વાત કરીએ તો ફૂટબોલના દડા જેવા ગોળ પર દેખાતા ખીલ્લાં જેવી રચનાની મદદથી એ ઘૂસ મારે. આ ખિલ્લો એટલે જ સ્પાઈક પ્રોટીન. માનવ કોષની સપાટી પર ACE 2 નામનું પ્રોટીન હોય તેની ચાવી ફેરવીને એ અંદર સરકી જાય. આપણી રોગ પ્રતિકારક શક્તિને જેવી ગંધ મળે કે તરત આ ખીલ્લો ACE 2 સાથે ચાવી ભરાવે એ પહેલા જ એના માપની એન્ટિબોડી મોકલીને વાયરસને લોક કરી દે. એમ સમજોને બહાર જ નાકાબંધી કરી વાયરસની અટકાયત કરી દે. આમ આપણી શરીરની સિસ્ટમ અદભુત છે - વાયરસની ફોરેન બોડી સામે એન્ટી બોડી બનાવે- એટલે અંગ્રેજી વાય આકારની એન્ટી બોડી સ્પાઈક પ્રોટીન કે પેલા ખીલ્લાં સાથે ચપોચપ ચોંટી જાય અને આપણા કોષમાં ઘુસવાનો કોઈ જ મોકો ન આપે.
પણ હવે વાયરસમાં મ્યુટેશન આવે અને પેલો સ્પાઇક કે ખીલ્લો પોતાના આકારમાં થોડો ફેરફાર કરી દે તો એન્ટિબોડીની પકડ થોડી ઢીલી બને અને ત્યાંથી છટકીને વાયરસ સીધો આપણા કોષમાં એન્ટ્રી મારી દે. એટલે ભલે આપણી રોગ પ્રતિકારક શક્તિ એન્ટી બોડી પેદા કરવામાં સક્ષમ હોય પણ નવા મ્યુટેશન પછી એટલી અસરકારકતાથી વાયરસની ગળચી દબોચી શકતી નથી.
હવે આપણી વેક્સિન પણ વાયરસની જૂની ડિઝાઇન મુજબ જ એન્ટી બોડી તૈયાર કરતી હોય એટલે નવું મ્યુટેશન થાય તો બધાને થોડું ટેંશન તો થાય. પણ બધા મ્યુટેશન ઘાતક નથી હોતા.
સ્ટ્રેઈન એટલે શું ?
આમ તો આ શબ્દની વ્યાખ્યા અંગે ભિન્ન ભિન્ન મત છે પણ આપણી સાદી ભાષામાં કાકા બાપાના પોયરા કહી શકાય. એક જ વાયરસ પરિવારના પણ થોડા લક્ષણ જુદા હોય. હવે આ સ્ટ્રેઇનમાં જ થોડા ફેરફાર થાય એટલે વેરિયન્ટ બને. કાકા બાપાના પોયરાના પોયરા ...સાદી ભાષામાં. જો કે આપણે આ બધામાં બવ પડવા જેવું નથી.
[caption id="attachment_566988" align="aligncenter" width="800"]D614G, N501Y , N440K, E484Q જેવા મ્યુટેશનનો અર્થ શું થાય[/caption]
ધારો કે E484Q મ્યુટેશન છે તેનો અર્થ એમ થાય કે 484માં સ્થાને પહેલા જે ગ્લુટામિક એસિડ (E) હતો તેની જગ્યા એ ગ્લુટામિન (Q ) બેસી ગયો છે.
આ બધા અલગ અલગ એમિનો એસિડ છે, તમને ખ્યાલ હશે કે આવા એમિનો એસિડ જોડાઈને જ અલગ અલગ પ્રોટીન બનાવે. આ પ્રોટીન જ આપણી અંદર ભાંગફોડિયા પ્રવૃત્તિ કરતા હોય છે. એટલે જ સંગીત ખુરશીની રમતની જેમ કોઈ ખુરશી પર જુદો જ એમિનો એસિડ બેસી જાય તો શક્ય છે કે જુદા જ પ્રકારના ગુણ પેદા થઇ જાય. જેમ કે E484Q મ્યુટેશન એન્ટી બોડીની ગિરફ્તમાંથી નાસી જવામાં વધુ સક્ષમ હોય છે.
પણ આ બધા મ્યુટેશન અને વેરિયન્ટના લાંબા ગાળાના અભ્યાસ પછી જ કઈ ચોક્કસપણે કહી શકાય. હાલ પણ જે બધા વેરિયન્ટ અને મ્યુટેશન અંગે ઉહાપોહ ચાલે છે એ કેટલાક નિરીક્ષણોના આધારે છે પરીક્ષણોના આધારે નહિ. અમુકની સાબિતી મળે અમુકની ના મળે
દુનિયાભરના વિજ્ઞાનીઓ આ બાબતનો અભ્યાસ કરે છે. ગ્લોબલ ડેટા એકઠો કરીને વાયરસનું ઇલુ ઇલુ કેવું ચાલે છે તે જોયા કરે અને એ મુજબ વિજ્ઞાન જગતથી માંડીને વહીવટકર્તાઓ પેન્ડેમિકના સમયમાં નિર્ણય લે છે.
ટૂંકમાં આ બધાથી ડરવાની જરૂર નથી …. જે પ્રાથમિક ગાઈડ લાઇન્સ છે એ બધા જ સ્ટ્રેઇન અને વેરિયન્ટ માટે સાચી જ છે….જાન હૈ તો જહાન હૈ
(ઉત્સવ પરમાર IIS અધિકારી છે. અને તેઓ ગુજરાતમાં મિનીસ્ટ્રી ઓફ ઇન્ફોર્મેશન અને બ્રોડકાસ્ટીંગના ડેપ્યુટી ડાયરેક્ટર છે. તેઓ અભ્યાસુ છે. અને સાંપ્રત વિષયો પર અભ્યાસ કરીને સરળ શૈલીમાં માહિતી પીરસે છે.)