કછડો બારેમાસ. વિરડો ગાળવો યાને? જયંત ખત્રીની વારતા પરથી ઉતરેલી 'ધાડ' માવજી સાવલા -મહેશ્ર્વરીની જોડીથી કલમસખી મિતલ મકરંદ અને જિનેશ શાહ લગીની સખાવત. કલાધર મુતવાની યારીને શબનમ ખોજા સુધી વિસ્તરેલી કવિતાની લિટી આ બધાનાં થકી ત્યાંની મહેક શ્ર્વાસવગી બનાવે છે.
વડોદરામાં ડોક્ટર અતુલ શાહનું મૂળકુળ સમૂળગુ કચ્છી દાબેલીમાં દાણેદાર બની જાય છે. તો જેઠીઓ સાથેનો નાતો વડોદરામાં ભજવાતી અખાડાનાં મલ્લ એવાં પારંપરિક ભવાઈનાં સ્વરુપે પ્રત્યક્ષ બની ભજવાય છે. કચ્છી પ્રિન્ટનાં લહેરિયાથી માંડવીની પવનચક્કીનો પવન છેક સિંધુ નદીનાં વ્હેણ મારફત વણ ઉકેલી ભાષામાં લખાયેલી ભાષામાં ભલભલાંને ભરમાવે છે ધોળાવીરાએ પ્રાચીન મહાનગર સંસ્કૃતિનું લુપ્તપ્રાય નગર છે જે કચ્છના ભચાઉ તાલુકાના ખડિરબેટ વિસ્તારમાં આવેલું છે.
આ સંસ્કૃતિ પાંચ હજાર વર્ષ જૂની છે અને એ વખતે લગભગ પચાસ હજાર લોકો આ મહાનગરમાં રહેતા હતા તેવું અનુમાન છે. આખું નગર, પાણીની વ્યવસ્થા, રાજમહેલ કે પ્રાંતના મહેલની રચના, લોકોની રહેણી કરણી વગેરે જોવા જેવું છે. પ્રાચ્ય સુવ્યવસ્થિત નગરરચનાની યાદ તાજી કરાવે છે. ચેરિયાનાં ઝાડનાં મૂળ આસમાની ભેજમાંથી પ્રાણવાયુ લઇને છમ્મલીલાં ભાસે છે. ક્યાંક ગાંડો બાવળ - કાળોડુંગરને ગાંધીધામ કને ઉભું કંડલા બંદર ખારવણોની મહામૂલી જણસ એવાં હાથીદાંતનાં બલૈયાની યાદ અપાવે છે. એ માટીની કવિતા આજે સાદર કરતાં માતાના મઢનાં આશીર્વાદ કમઅક્કલને મળે છે.
બાઇયું
------------
કચ્છી બાઇયું,
કીં જીવણું ઈ સિખાયે,
કંજુસાઈ ન,
પણ કરક્સર વતાઇયે.
આમો ખાઈએ,
ગોટલીકે ન ફગ઼ાઇયેં,
સેકેને ખાઇયે,
ને મુખવાસ ભનાઇયે.
કચ્છી બાઇયું,
કીં જીવણું ઈ સખાઈયે.
ગિસોરી જો સાગ ભનાઇયે,
નસું કઢીંયે તેલમેં સોતરેને,
અથાણે વારેંજી ખાઇયે.
કચ્છી બાઇયું,
કીં જીવણું ઈ સખાઈયે
ભાત વધઈ,
ખટી છાય મેં ભિજાઇયે,
ચણે જો લોટવિજી,
ઢોકળી ભનાઇયે.
કચ્છી બાઇયું,
કીં જીવણું ઈ સખાઈયે.
વિયારું કરે પૉઆ,
વાટકો ખિચડ઼ી વધઈ,
સીરાણમેં,
મસાલેવારી માની ભનાઇયે.
કચ્છી બાઇયું,
કીં જીવણું ઈ સખાઈયે.
કારીગો ખાંઇયે,
છિલેકે રખાઇયે,
ચોપે કે ડૅ,
નેં સાગ પઃણ ભનાઇયે.
કચ્છી બાઇયું,
કીં જીવણું ઈ સખાઈયે.
રોટલી વધે કુત્તે કૅ ડઈ,
ભાકી રખાઈયે,
વિગારે ને,
મસાલે વારી કડક ભનાઇયે.
કચ્છી બાઇયું,
કીં જીવણું ઈ સખાઈયે.
મખણ કોસો કૅ,
ઘીજો તાવણ તાવીયે ,
બાજરજો લોટ વિજી કિટી ભનાઇયે.
કચ્છી બાઇયું,
કીં જીવણું ઈ સખાઈયે.
જ્યંતી કચ્છી બાઇયું
બૉરીયું જભરીયું,
ધારેત પાયણે મજાનું
પાણી કઢીં વતાઇયે.
કપરી પરિસ્થિતિ મેં,
રસ્તો કઢીંધે સખાઈયેં.
જ્યંતી છેડા પુનડીવારા
દુનિયાનાં બધા છેડા તમને મુંબઈમાં મળે. આ તો જસ્ટ પુછીંગ કે આ સાહેબ ગઝલ સિંગર જગજીત સિંગ જેવા લાગે છે? બધા મસમોટા વેપારી બિરાદરોને સીંધુ વાટે આફ્રિકન કનેક્શન લોહરાણા (લોહાણા) ઠક્કર સમાજને ક્યારેક તો પોપટ જેવી અટકો ધરાવતાંને સમયાંતરે વિજળી જેવી નૌકાઓમાં સફર સાહસ આદરી સ્થાયી થયેલાંને પછી મોહમયી કનેક્શન?? જબરુ હોં. મુંબઈનાં છેડા બાંધી બેઠાં છે. પ્રેમજી અંબા~રુપ મિલન કે પછી ઝૂહુથી મરિન લાઇનમાં કચ્છડો બારે માસ.
kamakkalisonsunday@gmail.com
કછડો બારેમાસ. વિરડો ગાળવો યાને? જયંત ખત્રીની વારતા પરથી ઉતરેલી 'ધાડ' માવજી સાવલા -મહેશ્ર્વરીની જોડીથી કલમસખી મિતલ મકરંદ અને જિનેશ શાહ લગીની સખાવત. કલાધર મુતવાની યારીને શબનમ ખોજા સુધી વિસ્તરેલી કવિતાની લિટી આ બધાનાં થકી ત્યાંની મહેક શ્ર્વાસવગી બનાવે છે.
વડોદરામાં ડોક્ટર અતુલ શાહનું મૂળકુળ સમૂળગુ કચ્છી દાબેલીમાં દાણેદાર બની જાય છે. તો જેઠીઓ સાથેનો નાતો વડોદરામાં ભજવાતી અખાડાનાં મલ્લ એવાં પારંપરિક ભવાઈનાં સ્વરુપે પ્રત્યક્ષ બની ભજવાય છે. કચ્છી પ્રિન્ટનાં લહેરિયાથી માંડવીની પવનચક્કીનો પવન છેક સિંધુ નદીનાં વ્હેણ મારફત વણ ઉકેલી ભાષામાં લખાયેલી ભાષામાં ભલભલાંને ભરમાવે છે ધોળાવીરાએ પ્રાચીન મહાનગર સંસ્કૃતિનું લુપ્તપ્રાય નગર છે જે કચ્છના ભચાઉ તાલુકાના ખડિરબેટ વિસ્તારમાં આવેલું છે.
આ સંસ્કૃતિ પાંચ હજાર વર્ષ જૂની છે અને એ વખતે લગભગ પચાસ હજાર લોકો આ મહાનગરમાં રહેતા હતા તેવું અનુમાન છે. આખું નગર, પાણીની વ્યવસ્થા, રાજમહેલ કે પ્રાંતના મહેલની રચના, લોકોની રહેણી કરણી વગેરે જોવા જેવું છે. પ્રાચ્ય સુવ્યવસ્થિત નગરરચનાની યાદ તાજી કરાવે છે. ચેરિયાનાં ઝાડનાં મૂળ આસમાની ભેજમાંથી પ્રાણવાયુ લઇને છમ્મલીલાં ભાસે છે. ક્યાંક ગાંડો બાવળ - કાળોડુંગરને ગાંધીધામ કને ઉભું કંડલા બંદર ખારવણોની મહામૂલી જણસ એવાં હાથીદાંતનાં બલૈયાની યાદ અપાવે છે. એ માટીની કવિતા આજે સાદર કરતાં માતાના મઢનાં આશીર્વાદ કમઅક્કલને મળે છે.
બાઇયું
------------
કચ્છી બાઇયું,
કીં જીવણું ઈ સિખાયે,
કંજુસાઈ ન,
પણ કરક્સર વતાઇયે.
આમો ખાઈએ,
ગોટલીકે ન ફગ઼ાઇયેં,
સેકેને ખાઇયે,
ને મુખવાસ ભનાઇયે.
કચ્છી બાઇયું,
કીં જીવણું ઈ સખાઈયે.
ગિસોરી જો સાગ ભનાઇયે,
નસું કઢીંયે તેલમેં સોતરેને,
અથાણે વારેંજી ખાઇયે.
કચ્છી બાઇયું,
કીં જીવણું ઈ સખાઈયે
ભાત વધઈ,
ખટી છાય મેં ભિજાઇયે,
ચણે જો લોટવિજી,
ઢોકળી ભનાઇયે.
કચ્છી બાઇયું,
કીં જીવણું ઈ સખાઈયે.
વિયારું કરે પૉઆ,
વાટકો ખિચડ઼ી વધઈ,
સીરાણમેં,
મસાલેવારી માની ભનાઇયે.
કચ્છી બાઇયું,
કીં જીવણું ઈ સખાઈયે.
કારીગો ખાંઇયે,
છિલેકે રખાઇયે,
ચોપે કે ડૅ,
નેં સાગ પઃણ ભનાઇયે.
કચ્છી બાઇયું,
કીં જીવણું ઈ સખાઈયે.
રોટલી વધે કુત્તે કૅ ડઈ,
ભાકી રખાઈયે,
વિગારે ને,
મસાલે વારી કડક ભનાઇયે.
કચ્છી બાઇયું,
કીં જીવણું ઈ સખાઈયે.
મખણ કોસો કૅ,
ઘીજો તાવણ તાવીયે ,
બાજરજો લોટ વિજી કિટી ભનાઇયે.
કચ્છી બાઇયું,
કીં જીવણું ઈ સખાઈયે.
જ્યંતી કચ્છી બાઇયું
બૉરીયું જભરીયું,
ધારેત પાયણે મજાનું
પાણી કઢીં વતાઇયે.
કપરી પરિસ્થિતિ મેં,
રસ્તો કઢીંધે સખાઈયેં.
જ્યંતી છેડા પુનડીવારા
દુનિયાનાં બધા છેડા તમને મુંબઈમાં મળે. આ તો જસ્ટ પુછીંગ કે આ સાહેબ ગઝલ સિંગર જગજીત સિંગ જેવા લાગે છે? બધા મસમોટા વેપારી બિરાદરોને સીંધુ વાટે આફ્રિકન કનેક્શન લોહરાણા (લોહાણા) ઠક્કર સમાજને ક્યારેક તો પોપટ જેવી અટકો ધરાવતાંને સમયાંતરે વિજળી જેવી નૌકાઓમાં સફર સાહસ આદરી સ્થાયી થયેલાંને પછી મોહમયી કનેક્શન?? જબરુ હોં. મુંબઈનાં છેડા બાંધી બેઠાં છે. પ્રેમજી અંબા~રુપ મિલન કે પછી ઝૂહુથી મરિન લાઇનમાં કચ્છડો બારે માસ.