(નોંધ – પ્રસ્તુત લેખ જીતુભાઈ પંડ્યાનાં પુસ્તક સીધી વાતમાંથી લેવાયેલો છે. પુસ્તક ઘણાં સમય પહેલાં છપાયેલું છે. તેથી લેખમાંની વિગતોને સાંપ્રત સમય સાથે સાંકળવી નહીં.)
પ્રેમલગ્નો થાય છે અને થવાં જોઈએ. મેં પણ પ્રેમલગ્ન કર્યાં છે. પ્રેમલગ્નો નિષ્ફળ થાય છે અને એરેંજ્ડ મેરેજ સફળ થાય છે, કે આનાથી વિપરીત વાત હંમેશાં સાચી નથી હોતી.
લગ્ન એ જુગાર છે અને લગ્ન ગમે તે પ્રકારનાં હોય, એમાં કશું પણ થઈ શકે છે.
પ્રેમલગ્નમાં એક વિશિષ્ટતા છે. આ લગ્નમાં સાથીદારો એકમેકના પરિચયમાં આવે છે, દોસ્તી થાય છે, દોસ્તી પ્રમાણમાં ગાઢ થયા પછી પરિણયમાં પરીણામે છે. જો કે પહેલી નજરનો પ્રેમ પણ હોઈ શકે છે.
પ્રેમલગ્નમાં કે અન્ય લગ્નમાં પણ, પ્રોબ્લેમ થવાનું એક મોટું કારણ છે લગ્ન પહેલાં સાથીદારની જે અદાઓ-વિશિષ્ટતાઓ પર આપણે ફિદા થઈ ગયા હોઈએ છીએ, તે અદાઓ અને વિશિષ્ટતાઓ જ લગ્ન બાદ આપણને ખૂંચવા લાગે છે, અકારી થઈ જાય છે.
હું મુંબઈની ગ્રાન્ટ રોડ હાઇસ્કૂલમાં ધોરણ આઠમાં ભણતો હતો. અમારા વર્ગમાં જવા માટે અમારે ધોરણ નવમાંથી પસાર થઈને જવાનું રહેતું હતું. નવમા ધોરણમાં પહેલી જ બેંચ પર એક છોકરી બેસે. ગોરી-ગોરી અને ચૂંટી ખણો તો લોહી નીકળે એવું એનું રૂપ. અને સૌથી રૂપાળું તો એનું હાસ્ય. જ્યારે જુઓ ત્યારે એ હસ્યા જ કરતી હોય. હસવું અને ગૌરી (નામ બદલ્યું છે) એક બીજાના પ્રર્યાય લાગે, એટલું મીઠું મધ જેવું હસે.
સત્યનો સ્વીકાર કરું, તો હું પણ એની પાછળ પાગલ થયેલો. થોડીક વાર થાય અને મને થાય કે, વર્ગની બહાર જઈ આવું. આકર્ષણ માત્ર ગૌરીને જોઈ આવવાનું. ગૌરી પણ જાણે કે, બધાં એને હસતી જોવા જ આવ-જા કરે છે. એટલે હું નીકળું ત્યારે એનું હાસ્ય ઓર ખીલે.
આઠમા ધોરણનામ વેકેશનમાં હું મુંબઈથી વડોદરા આવી ગયો. ગૌરીને ભૂલી જવી પડી. પણ મુંબઈમાં ગૌરી રહે અમારી સ્કૂલની સામે જ. હું તો એનાં ઘરે પણ જતો-આવતો થઈ ગયેલો.
પછી મુંબઈ ભુલાઈ ગયું. કોલેજના ત્રીજા વરસે પાછો મુંબઈ ગયો. મારા એક જિગરી દોસ્ત પ્રકાશને મળ્યો. એ પણ સ્કૂલનાં બિલ્ડીંગમાં જ રહે. એને મળતાની સાથે જ ગૌરીનાં હાલચાલ પૂછ્યા. એની આંખો ઉદાસ થઈ ગઈ. મને કહે, “જીતુ, બહુ ખરાબ થઈ ગયું એની સાથે.”
ગૌરીની નાતમાંથી એક મોટા ધનાઢ્ય કુટુંબનું માગું ગૌરી માટે આવ્યું. નાતના કોઈ પ્રસંગમાં મનોજે ગૌરીને જોઈ અને મોહી પડેલો. ગૌરીને ગ્રેજ્યુએટ પણ ના થવા દેવાઈ. ઘડિયા લગ્ન લેવાયાં.
અને લગ્નનાં એકાદ વર્ષમાં જ ગૌરીના પતિએ આત્મહત્યા કરી લીધી.
હું અને પ્રકાશ ગૌરીને મળવા ગયા. સાવ નંખાઈ ગયેલી. જાણે કર્ણનાં કવચ-કુંડલ ઊતારી લીધાં હોય એવી નિસ્તેજ.
વાતચીત ચાલી. મને કહે, “જીતુ, મને હસતી જોઈને મનોજ મારા પ્રેમમાં પડ્યો. સામેથી માગું નાખીને પરણ્યો. ચાર-પાંચ મહિના તો ખૂબ મજાના ગયા. પણ પછી કમબખ્તીની શરૂઆત થઈ. મને કહે, કે તું મારા ભાઈઓ સામે જોઈને આટલું બધું હસ ના. મારા મિત્રો આવે ત્યારે તું સિરિયસ રહે. બહુ ચીપ લાગે છે આ બધાની સામે તારું હસ્યા કરવાનું.”
“પછી તો એણે મારા પર હાથ ઉગામ્યો. સવાર-સવારમાં છ વાગ્યામાં મને કહે, ‘હવે દૂધવાળાને જોઈને પણ હસી રહી છે, નાલાયક. હું તો સ્તબ્ધ થઈ ગઈ. બે દિવસ પછી એના સાહેબનો ફોન આવ્યો. એના સાહેબે એની સાથે વાત કરતાં કહ્યું, કે ગૌરી સાથે વાત કરાવ. મેં સાહેબ સાથે વાત કરી. એમણે ખુશી-આનંદની વાત કરી. મેં ફોન મૂક્યો એ સાથે જ એણે આખું ઘર માથે લીધું. કહે, ‘રાંડ, હવે મારા સાહેબને ઝાલ્યો. એણે તારી સાથે વાત જ કેમ કરી? મારા ગયા પછી પણ તારી પર ફોન આવતા હશે.’”
“મારું હાસ્ય વિલાઈ ગયું. હું હતાશ થઈ ગઈ. આવું રોજેરોજ થવા લાગ્યું. હું એની સામે જોઈને હસીને એને બોલાવું તો પણ એ બૂમો પાડે કે, તું આટલી બધી ચાલુ હોઈશ તેવી મને ખબર નહીં.”
“હું થાકી-હારીને મારે ઘેર આવતી રહી. પાછા આવવાનું કારણ પણ મેં મારે ઘેર કહ્યું ન હતું. શું કહું? અને ત્રીજે દિવસે ખબર આવી કે મનોજે આત્મહત્યા કરી લીધી છે.”
હું સ્તબ્ધ થઈ ગયો. મનોજ પહેલાં તો ગૌરીનાં હાસ્ય પાછળ પાગલ થયો, અને હાસ્યનાં કારણે જ મરી ગયો. ગૌરીને આશ્વાસન આપવા માટે મારી પાસે કોઈ શબ્દો ન હતા. અને સાચું કહું તો, મારી ગૌરી તો મરી પરવારી હતી. આ તો એનું પ્રેત હતું.
આવો જ એક બીજો પ્રસંગ બન્યો હતો. મારા ક્લાસમાં એક છોકરી ભણે. મારા ઘરની સામે એની મોટી બહેન રહે. બહુ જ સુંદર. એક દિવસ ચાર-પાંચ છોકરાઓએ એની મશ્કરી કરી. એક છોકરાએ એનો હાથ પકડીને ખેંચી. મારા પાડોશમાં એક છોકરો રહે. એણે હીરોગીરી કરીને પેલા છોકરાઓને ઝૂડી કાઢ્યા. એ છોકરીએ ત્રણ મહિનામાં તો મારા પાડોશી છોકરા જોડે લગ્ન કરી લીધાં.
થોડા મહિના પછી મારા ક્લાસની એ છોકરીએ મને કહ્યું, “જીતુ, તારો પાડોશી તો બહુ ડામીસ છે.” મે કહ્યું, “શું થયું?” તો કહે, “વાત વાતમાં હાથ ઉપાડે છે. સાવ જંગલી જેવો છે.” મેં એને કહ્યું તારી સાથે એને કોઈ ઓળખાણ-પિછાણ નહીં અને તારા માટે એણે ચાર ગુંડાઓ જોડે મારામારી કરી અને તું એને પરણી બેઠી. હવે જે છોકરો રસ્તે જતાં આવતાં ઉછીની મારામારીઓ કરતો હોય એ તો તારા પર પણ હાથ ઉઠાવાનો. પસંદગી તારી હતી.
મારી તમને બધાંને સલાહ છે કે એક વ્યક્તિમાં જુદાં-જુદાં રૂપની આશા ના રાખો. જો તમારો પતિ તમને ઊંચા અવાજે કશું કહી શકતો નથી, ઘરમાં પણ ગુસ્સે થઈ શકતો નથી, તો બજારમાં મવાલીઓ તમારી છેડતી કરે ત્યારે એ પતિ મવાલીઓને ફટકારે તેવી આશા કેવી રીતે રાખી શકો? જો તમારો પતિ બે-ચાર મવાલીઓને ઝૂડી નાંખતો હશે, તો એકાદ દિવસ તો એ તમારા ઉપર હાથ ઉગામશે જ.
તમે કોઈ ખૂબ મોટા મેનેજર કે ઉદ્યોગપતિને પરણ્યાં છો, તો તમારે રાતનું ડિનર એકલાં જ કરવાનું છે તે સ્વીકારી લો. પતિ કરોડો રૂપિયા કમાય અને રોજ તમને ચૌદ કલાક કંપની આપે તેમ બનવાનું નથી. જે પતિ ચૌદ કલાક તમારી આગળ પાછળ ફરશે, તે કમાવાનો નથી તે પણ માનીને ચાલો. ચાર પેગ વ્હીસ્કી પીધા પછી પણ સેફ ડ્રાઇવિંગ કરવા બદલ જે યુવાન તમને ગમી ગયો છે, તે પરણ્યા પછી સાંજે સીધો ઘરે આવવાનો નથી.
જે મોડર્ન યુવતી તમને બહુ સેક્સી લાગતી હોય, સિગારેટ પીવા અને છોકરાઓને આંગળીના ટેરવે નચાવવા બદલ તમને ગમી ગઈ હોય, તેને પરણ્યા પછી તે તમારા ઘરમાં સતી સાવિત્રી થઈ બેસવાની નથી.
મર્દ બહાદુર છે, હાથ છૂટો છે, તો તે તેવો જ છે. પછી મવાલીઓ હોય કે તમે હો. તમને એક સાથે બે પુરુષ નહીં જ મળે. એ બહાર બહાદુર હોય અને ઘરમાં તમારું કહ્યું કરે એવું ન બને. તમે એવી પત્ની નહીં મેળવી શકે જે તમને જોઈને ચોવીસ કલાક હસ્યા કરે અને બીજાને જોઈને મલકે પણ નહીં.
હવે તમે જ કહો કે, ફેસબુક પર રાત-દિવસ કલાકો ચેટ કરીને તમે તમારી પત્ની પસંદ કરી છે, હવે લગ્ન પછી એ ફેસબુક ખોલે પણ નહીં તેવી આશા કેવી રીતે રાખી શકો...!?
(નોંધ – પ્રસ્તુત લેખ જીતુભાઈ પંડ્યાનાં પુસ્તક સીધી વાતમાંથી લેવાયેલો છે. પુસ્તક ઘણાં સમય પહેલાં છપાયેલું છે. તેથી લેખમાંની વિગતોને સાંપ્રત સમય સાથે સાંકળવી નહીં.)
પ્રેમલગ્નો થાય છે અને થવાં જોઈએ. મેં પણ પ્રેમલગ્ન કર્યાં છે. પ્રેમલગ્નો નિષ્ફળ થાય છે અને એરેંજ્ડ મેરેજ સફળ થાય છે, કે આનાથી વિપરીત વાત હંમેશાં સાચી નથી હોતી.
લગ્ન એ જુગાર છે અને લગ્ન ગમે તે પ્રકારનાં હોય, એમાં કશું પણ થઈ શકે છે.
પ્રેમલગ્નમાં એક વિશિષ્ટતા છે. આ લગ્નમાં સાથીદારો એકમેકના પરિચયમાં આવે છે, દોસ્તી થાય છે, દોસ્તી પ્રમાણમાં ગાઢ થયા પછી પરિણયમાં પરીણામે છે. જો કે પહેલી નજરનો પ્રેમ પણ હોઈ શકે છે.
પ્રેમલગ્નમાં કે અન્ય લગ્નમાં પણ, પ્રોબ્લેમ થવાનું એક મોટું કારણ છે લગ્ન પહેલાં સાથીદારની જે અદાઓ-વિશિષ્ટતાઓ પર આપણે ફિદા થઈ ગયા હોઈએ છીએ, તે અદાઓ અને વિશિષ્ટતાઓ જ લગ્ન બાદ આપણને ખૂંચવા લાગે છે, અકારી થઈ જાય છે.
હું મુંબઈની ગ્રાન્ટ રોડ હાઇસ્કૂલમાં ધોરણ આઠમાં ભણતો હતો. અમારા વર્ગમાં જવા માટે અમારે ધોરણ નવમાંથી પસાર થઈને જવાનું રહેતું હતું. નવમા ધોરણમાં પહેલી જ બેંચ પર એક છોકરી બેસે. ગોરી-ગોરી અને ચૂંટી ખણો તો લોહી નીકળે એવું એનું રૂપ. અને સૌથી રૂપાળું તો એનું હાસ્ય. જ્યારે જુઓ ત્યારે એ હસ્યા જ કરતી હોય. હસવું અને ગૌરી (નામ બદલ્યું છે) એક બીજાના પ્રર્યાય લાગે, એટલું મીઠું મધ જેવું હસે.
સત્યનો સ્વીકાર કરું, તો હું પણ એની પાછળ પાગલ થયેલો. થોડીક વાર થાય અને મને થાય કે, વર્ગની બહાર જઈ આવું. આકર્ષણ માત્ર ગૌરીને જોઈ આવવાનું. ગૌરી પણ જાણે કે, બધાં એને હસતી જોવા જ આવ-જા કરે છે. એટલે હું નીકળું ત્યારે એનું હાસ્ય ઓર ખીલે.
આઠમા ધોરણનામ વેકેશનમાં હું મુંબઈથી વડોદરા આવી ગયો. ગૌરીને ભૂલી જવી પડી. પણ મુંબઈમાં ગૌરી રહે અમારી સ્કૂલની સામે જ. હું તો એનાં ઘરે પણ જતો-આવતો થઈ ગયેલો.
પછી મુંબઈ ભુલાઈ ગયું. કોલેજના ત્રીજા વરસે પાછો મુંબઈ ગયો. મારા એક જિગરી દોસ્ત પ્રકાશને મળ્યો. એ પણ સ્કૂલનાં બિલ્ડીંગમાં જ રહે. એને મળતાની સાથે જ ગૌરીનાં હાલચાલ પૂછ્યા. એની આંખો ઉદાસ થઈ ગઈ. મને કહે, “જીતુ, બહુ ખરાબ થઈ ગયું એની સાથે.”
ગૌરીની નાતમાંથી એક મોટા ધનાઢ્ય કુટુંબનું માગું ગૌરી માટે આવ્યું. નાતના કોઈ પ્રસંગમાં મનોજે ગૌરીને જોઈ અને મોહી પડેલો. ગૌરીને ગ્રેજ્યુએટ પણ ના થવા દેવાઈ. ઘડિયા લગ્ન લેવાયાં.
અને લગ્નનાં એકાદ વર્ષમાં જ ગૌરીના પતિએ આત્મહત્યા કરી લીધી.
હું અને પ્રકાશ ગૌરીને મળવા ગયા. સાવ નંખાઈ ગયેલી. જાણે કર્ણનાં કવચ-કુંડલ ઊતારી લીધાં હોય એવી નિસ્તેજ.
વાતચીત ચાલી. મને કહે, “જીતુ, મને હસતી જોઈને મનોજ મારા પ્રેમમાં પડ્યો. સામેથી માગું નાખીને પરણ્યો. ચાર-પાંચ મહિના તો ખૂબ મજાના ગયા. પણ પછી કમબખ્તીની શરૂઆત થઈ. મને કહે, કે તું મારા ભાઈઓ સામે જોઈને આટલું બધું હસ ના. મારા મિત્રો આવે ત્યારે તું સિરિયસ રહે. બહુ ચીપ લાગે છે આ બધાની સામે તારું હસ્યા કરવાનું.”
“પછી તો એણે મારા પર હાથ ઉગામ્યો. સવાર-સવારમાં છ વાગ્યામાં મને કહે, ‘હવે દૂધવાળાને જોઈને પણ હસી રહી છે, નાલાયક. હું તો સ્તબ્ધ થઈ ગઈ. બે દિવસ પછી એના સાહેબનો ફોન આવ્યો. એના સાહેબે એની સાથે વાત કરતાં કહ્યું, કે ગૌરી સાથે વાત કરાવ. મેં સાહેબ સાથે વાત કરી. એમણે ખુશી-આનંદની વાત કરી. મેં ફોન મૂક્યો એ સાથે જ એણે આખું ઘર માથે લીધું. કહે, ‘રાંડ, હવે મારા સાહેબને ઝાલ્યો. એણે તારી સાથે વાત જ કેમ કરી? મારા ગયા પછી પણ તારી પર ફોન આવતા હશે.’”
“મારું હાસ્ય વિલાઈ ગયું. હું હતાશ થઈ ગઈ. આવું રોજેરોજ થવા લાગ્યું. હું એની સામે જોઈને હસીને એને બોલાવું તો પણ એ બૂમો પાડે કે, તું આટલી બધી ચાલુ હોઈશ તેવી મને ખબર નહીં.”
“હું થાકી-હારીને મારે ઘેર આવતી રહી. પાછા આવવાનું કારણ પણ મેં મારે ઘેર કહ્યું ન હતું. શું કહું? અને ત્રીજે દિવસે ખબર આવી કે મનોજે આત્મહત્યા કરી લીધી છે.”
હું સ્તબ્ધ થઈ ગયો. મનોજ પહેલાં તો ગૌરીનાં હાસ્ય પાછળ પાગલ થયો, અને હાસ્યનાં કારણે જ મરી ગયો. ગૌરીને આશ્વાસન આપવા માટે મારી પાસે કોઈ શબ્દો ન હતા. અને સાચું કહું તો, મારી ગૌરી તો મરી પરવારી હતી. આ તો એનું પ્રેત હતું.
આવો જ એક બીજો પ્રસંગ બન્યો હતો. મારા ક્લાસમાં એક છોકરી ભણે. મારા ઘરની સામે એની મોટી બહેન રહે. બહુ જ સુંદર. એક દિવસ ચાર-પાંચ છોકરાઓએ એની મશ્કરી કરી. એક છોકરાએ એનો હાથ પકડીને ખેંચી. મારા પાડોશમાં એક છોકરો રહે. એણે હીરોગીરી કરીને પેલા છોકરાઓને ઝૂડી કાઢ્યા. એ છોકરીએ ત્રણ મહિનામાં તો મારા પાડોશી છોકરા જોડે લગ્ન કરી લીધાં.
થોડા મહિના પછી મારા ક્લાસની એ છોકરીએ મને કહ્યું, “જીતુ, તારો પાડોશી તો બહુ ડામીસ છે.” મે કહ્યું, “શું થયું?” તો કહે, “વાત વાતમાં હાથ ઉપાડે છે. સાવ જંગલી જેવો છે.” મેં એને કહ્યું તારી સાથે એને કોઈ ઓળખાણ-પિછાણ નહીં અને તારા માટે એણે ચાર ગુંડાઓ જોડે મારામારી કરી અને તું એને પરણી બેઠી. હવે જે છોકરો રસ્તે જતાં આવતાં ઉછીની મારામારીઓ કરતો હોય એ તો તારા પર પણ હાથ ઉઠાવાનો. પસંદગી તારી હતી.
મારી તમને બધાંને સલાહ છે કે એક વ્યક્તિમાં જુદાં-જુદાં રૂપની આશા ના રાખો. જો તમારો પતિ તમને ઊંચા અવાજે કશું કહી શકતો નથી, ઘરમાં પણ ગુસ્સે થઈ શકતો નથી, તો બજારમાં મવાલીઓ તમારી છેડતી કરે ત્યારે એ પતિ મવાલીઓને ફટકારે તેવી આશા કેવી રીતે રાખી શકો? જો તમારો પતિ બે-ચાર મવાલીઓને ઝૂડી નાંખતો હશે, તો એકાદ દિવસ તો એ તમારા ઉપર હાથ ઉગામશે જ.
તમે કોઈ ખૂબ મોટા મેનેજર કે ઉદ્યોગપતિને પરણ્યાં છો, તો તમારે રાતનું ડિનર એકલાં જ કરવાનું છે તે સ્વીકારી લો. પતિ કરોડો રૂપિયા કમાય અને રોજ તમને ચૌદ કલાક કંપની આપે તેમ બનવાનું નથી. જે પતિ ચૌદ કલાક તમારી આગળ પાછળ ફરશે, તે કમાવાનો નથી તે પણ માનીને ચાલો. ચાર પેગ વ્હીસ્કી પીધા પછી પણ સેફ ડ્રાઇવિંગ કરવા બદલ જે યુવાન તમને ગમી ગયો છે, તે પરણ્યા પછી સાંજે સીધો ઘરે આવવાનો નથી.
જે મોડર્ન યુવતી તમને બહુ સેક્સી લાગતી હોય, સિગારેટ પીવા અને છોકરાઓને આંગળીના ટેરવે નચાવવા બદલ તમને ગમી ગઈ હોય, તેને પરણ્યા પછી તે તમારા ઘરમાં સતી સાવિત્રી થઈ બેસવાની નથી.
મર્દ બહાદુર છે, હાથ છૂટો છે, તો તે તેવો જ છે. પછી મવાલીઓ હોય કે તમે હો. તમને એક સાથે બે પુરુષ નહીં જ મળે. એ બહાર બહાદુર હોય અને ઘરમાં તમારું કહ્યું કરે એવું ન બને. તમે એવી પત્ની નહીં મેળવી શકે જે તમને જોઈને ચોવીસ કલાક હસ્યા કરે અને બીજાને જોઈને મલકે પણ નહીં.
હવે તમે જ કહો કે, ફેસબુક પર રાત-દિવસ કલાકો ચેટ કરીને તમે તમારી પત્ની પસંદ કરી છે, હવે લગ્ન પછી એ ફેસબુક ખોલે પણ નહીં તેવી આશા કેવી રીતે રાખી શકો...!?