ચીન તરફથી વધતા ખતરા વચ્ચે ભારતને S-400 મિસાઈલ સિસ્ટમની ડિલિવરી આ વર્ષે શરૂ થશે. ભારતીય વાયુસેના પ્રમુખે આ વાતની પુષ્ટિ કરી છે. બીજી તરફ, રશિયન અધિકારીઓએ કહ્યું છે કે સોદો તેના નિર્ધારિત ટ્રેક પર શેડ્યૂલ મુજબ આગળ વધી રહ્યો છે. જોકે, અમેરિકા રશિયા સાથેના આ સંરક્ષણ સોદાનો વિરોધ કરી રહ્યું છે. અમેરિકાએ S-400 ડીલને લઈને ભારત પર પ્રતિબંધોની ધમકી આપી છે. આવી સ્થિતિમાં ભારતની વિદેશ નીતિ સમક્ષ સૌથી મોટો પડકાર આ રશિયન સોદા સાથે અમેરિકા સાથેના તેના સંબંધો જાળવવાનો રહેશે. આ મિસાઈલની વિશેષતાઓ શું છે?
ભારત માટે રાષ્ટ્રીય સુરક્ષા અગ્રતા
- પ્રો. હર્ષ વી પંત કહે છે કે રશિયા અને ભારત વચ્ચે આ કરાર રાષ્ટ્રીય સુરક્ષાને ધ્યાનમાં રાખીને કરવામાં આવ્યો છે. ભારતે અમેરિકા સાથે વારંવાર તેની સુરક્ષાની ચિંતા ઉભી કરી છે. હાલમાં, ભારત સરકાર દ્વારા અમેરિકાના સંરક્ષણ સચિવ લોઈડ ઓસ્ટિનની મુલાકાત દરમિયાન ભારતે તેની સુરક્ષા સમસ્યાઓ ટાંકી હતી. તેમણે ભાર મૂક્યો કે હવે ભારતની આંતરિક અને બાહ્ય સ્થિતિ પહેલા જેવી નથી.
- ભારત અમેરિકાનો મુખ્ય સાથી અને વ્યૂહાત્મક ભાગીદાર છે. જ્યાં સુધી અમેરિકી પ્રતિબંધોનો સવાલ છે, ત્યાં પણ આ અંગે અમેરિકન રાજકારણીઓમાં વિભાજન છે. એક ભારતની તરફેણમાં છે અને બીજો ભારત વિરોધી છે. તેમણે કહ્યું કે અમને લાગે છે કે ભારત સાથે અમેરિકાના સહયોગનો આમાં મોટો હાથ છે. ભારતીય મુત્સદ્દીગીરી માટે આ એક સારી સ્થિતિ છે.
- તેમણે કહ્યું કે આ હોવા છતાં અમેરિકાએ સમજાવવું પડશે કે ચીન સાથે વધતા તણાવ વચ્ચે આ કરાર તેની સુરક્ષા માટે જરૂરી છે. તેમણે કહ્યું કે ભારતે સ્પષ્ટ કરવું પડશે કે આપણે એક સાર્વભૌમ અને લોકશાહી રાષ્ટ્ર છીએ. અમે અમારી સુરક્ષા જવાબદારીઓ પૂરી કરવા માટે પણ સ્વતંત્ર છીએ. અન્ય કોઈ દેશે આમાં દખલ ન કરવી જોઈએ.
- પ્રો. પંતે કહ્યું કે ક્વાડ અને આકુસની રચના બાદ અમેરિકાના વલણમાં બદલાવ આવ્યો છે. અમેરિકા જાણે છે કે ભારતને ચીન અને પાકિસ્તાન તરફથી મોટા વ્યૂહાત્મક પડકારનો સામનો કરવો પડી રહ્યો છે. આવી સ્થિતિમાં, એવી અપેક્ષા રાખવામાં આવે છે કે યુએસ આ પુરવઠા પર તીવ્ર પ્રતિક્રિયા નહીં આપે.
અમેરિકન THAAD કરતાં વધુ સારી છે રશિયન S-400 મિસાઇલ
- S-400 મિસાઇલ સંરક્ષણ પ્રણાલીને વિશ્વનું સૌથી ખતરનાક હથિયાર માનવામાં આવે છે. S-400 દુશ્મનના હવાઈ હુમલાને નિષ્ફળ બનાવવા માટે સંપૂર્ણપણે સક્ષમ છે. આ મિસાઈલ સિસ્ટમ એરક્રાફ્ટ, ક્રુઝ મિસાઈલ અને 400 કિલોમીટર સુધીની પરમાણુ મિસાઈલોનો નાશ કરી શકે છે.
- તેનું પૂરું નામ S-400 ટ્રાયમ્ફ છે. તેને નાટો દેશોમાં SA-21 ગ્રોલર તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. રશિયા દ્વારા વિકસિત આ મિસાઈલ સિસ્ટમ સપાટીથી હવામાં પ્રહાર કરવા સક્ષમ છે.
- S-400 મિસાઈલ આર્મીમાં જોડાયા બાદ કોઈ પણ દેશની સરહદોની સુરક્ષા વધુ બની જાય છે અને હુમલાનો ખતરો ઓછો થઈ જાય છે. આ સિસ્ટમ કોઈપણ સંભવિત હવાઈ હુમલાને અગાઉથી શોધી કાઢે છે.
- S-400 મિસાઈલ સિસ્ટમ અત્યાધુનિક રડારથી સજ્જ છે. તેમાં સજ્જ અત્યાધુનિક રડાર 600 કિમીના અંતર સુધી લક્ષ્યને જોઈ શકે છે. ઉપગ્રહ સાથે જોડાયેલા હોવાને કારણે, જરૂરી સંકેતો અને માહિતી તરત જ પ્રાપ્ત થાય છે.
- S-400 મિસાઈલ સિસ્ટમ અત્યાધુનિક રડારથી સજ્જ છે. તે 600 કિમીના અંતર સુધી લક્ષ્યને જોઈ શકે છે. ઉપગ્રહ સાથે જોડાયેલા હોવાને કારણે, જરૂરી સંકેતો અને માહિતી તરત જ પ્રાપ્ત થાય છે.
- તેના અત્યાધુનિક રડાર દુશ્મનને શોધી કાઢતાની સાથે જ તેમના નિયંત્રણના આદેશોને સિગ્નલ મોકલે છે. તેમાં લક્ષ્યનું અંતર, તેની ઝડપ સહિતની તમામ જરૂરી માહિતી છે. આ પછી કમાન્ડ કંટ્રોલ બાજુથી મિસાઈલ લોંચ કરવાનો આદેશ આપવામાં આવે છે.
- તેના પ્રક્ષેપણથી 48N6 શ્રેણીની મિસાઇલો લોન્ચ કરી શકાય છે. તેને અમેરિકાની THAAD (ટર્મિનલ હાઇ એલ્ટીટ્યુડ એરિયા ડિફેન્સ) સિસ્ટમ કરતા વધુ સારી માનવામાં આવે છે.
- આ મિસાઈલ સિસ્ટમ એક સાથે 36 લક્ષ્યોને હરાવી શકે છે. તે પાંચ મિનિટની અંદર જમા કરી શકાય છે. તેની મહાન લાક્ષણિકતાઓમાંની એક તેને લઇ જવાની અને તૈનાત કરવું પણ સરળ છે.
- તેની પાસે સચોટ લક્ષ્ય મિસાઇલોની ચાર અલગ અલગ રેન્જ છે. આમાંથી 40N6E અને 48N6 મિસાઇલો 400 અને 250 કિમીની રેન્જમાં લક્ષ્યોને હરાવી શકે છે, જ્યારે 9M96E2 અને 9M96E મિસાઇલો 120 અને 40 કિમીની રેન્જમાં દુશ્મનનો નાશ કરી શકે છે.
ચીન તરફથી વધતા ખતરા વચ્ચે ભારતને S-400 મિસાઈલ સિસ્ટમની ડિલિવરી આ વર્ષે શરૂ થશે. ભારતીય વાયુસેના પ્રમુખે આ વાતની પુષ્ટિ કરી છે. બીજી તરફ, રશિયન અધિકારીઓએ કહ્યું છે કે સોદો તેના નિર્ધારિત ટ્રેક પર શેડ્યૂલ મુજબ આગળ વધી રહ્યો છે. જોકે, અમેરિકા રશિયા સાથેના આ સંરક્ષણ સોદાનો વિરોધ કરી રહ્યું છે. અમેરિકાએ S-400 ડીલને લઈને ભારત પર પ્રતિબંધોની ધમકી આપી છે. આવી સ્થિતિમાં ભારતની વિદેશ નીતિ સમક્ષ સૌથી મોટો પડકાર આ રશિયન સોદા સાથે અમેરિકા સાથેના તેના સંબંધો જાળવવાનો રહેશે. આ મિસાઈલની વિશેષતાઓ શું છે?
ભારત માટે રાષ્ટ્રીય સુરક્ષા અગ્રતા
- પ્રો. હર્ષ વી પંત કહે છે કે રશિયા અને ભારત વચ્ચે આ કરાર રાષ્ટ્રીય સુરક્ષાને ધ્યાનમાં રાખીને કરવામાં આવ્યો છે. ભારતે અમેરિકા સાથે વારંવાર તેની સુરક્ષાની ચિંતા ઉભી કરી છે. હાલમાં, ભારત સરકાર દ્વારા અમેરિકાના સંરક્ષણ સચિવ લોઈડ ઓસ્ટિનની મુલાકાત દરમિયાન ભારતે તેની સુરક્ષા સમસ્યાઓ ટાંકી હતી. તેમણે ભાર મૂક્યો કે હવે ભારતની આંતરિક અને બાહ્ય સ્થિતિ પહેલા જેવી નથી.
- ભારત અમેરિકાનો મુખ્ય સાથી અને વ્યૂહાત્મક ભાગીદાર છે. જ્યાં સુધી અમેરિકી પ્રતિબંધોનો સવાલ છે, ત્યાં પણ આ અંગે અમેરિકન રાજકારણીઓમાં વિભાજન છે. એક ભારતની તરફેણમાં છે અને બીજો ભારત વિરોધી છે. તેમણે કહ્યું કે અમને લાગે છે કે ભારત સાથે અમેરિકાના સહયોગનો આમાં મોટો હાથ છે. ભારતીય મુત્સદ્દીગીરી માટે આ એક સારી સ્થિતિ છે.
- તેમણે કહ્યું કે આ હોવા છતાં અમેરિકાએ સમજાવવું પડશે કે ચીન સાથે વધતા તણાવ વચ્ચે આ કરાર તેની સુરક્ષા માટે જરૂરી છે. તેમણે કહ્યું કે ભારતે સ્પષ્ટ કરવું પડશે કે આપણે એક સાર્વભૌમ અને લોકશાહી રાષ્ટ્ર છીએ. અમે અમારી સુરક્ષા જવાબદારીઓ પૂરી કરવા માટે પણ સ્વતંત્ર છીએ. અન્ય કોઈ દેશે આમાં દખલ ન કરવી જોઈએ.
- પ્રો. પંતે કહ્યું કે ક્વાડ અને આકુસની રચના બાદ અમેરિકાના વલણમાં બદલાવ આવ્યો છે. અમેરિકા જાણે છે કે ભારતને ચીન અને પાકિસ્તાન તરફથી મોટા વ્યૂહાત્મક પડકારનો સામનો કરવો પડી રહ્યો છે. આવી સ્થિતિમાં, એવી અપેક્ષા રાખવામાં આવે છે કે યુએસ આ પુરવઠા પર તીવ્ર પ્રતિક્રિયા નહીં આપે.
અમેરિકન THAAD કરતાં વધુ સારી છે રશિયન S-400 મિસાઇલ
- S-400 મિસાઇલ સંરક્ષણ પ્રણાલીને વિશ્વનું સૌથી ખતરનાક હથિયાર માનવામાં આવે છે. S-400 દુશ્મનના હવાઈ હુમલાને નિષ્ફળ બનાવવા માટે સંપૂર્ણપણે સક્ષમ છે. આ મિસાઈલ સિસ્ટમ એરક્રાફ્ટ, ક્રુઝ મિસાઈલ અને 400 કિલોમીટર સુધીની પરમાણુ મિસાઈલોનો નાશ કરી શકે છે.
- તેનું પૂરું નામ S-400 ટ્રાયમ્ફ છે. તેને નાટો દેશોમાં SA-21 ગ્રોલર તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. રશિયા દ્વારા વિકસિત આ મિસાઈલ સિસ્ટમ સપાટીથી હવામાં પ્રહાર કરવા સક્ષમ છે.
- S-400 મિસાઈલ આર્મીમાં જોડાયા બાદ કોઈ પણ દેશની સરહદોની સુરક્ષા વધુ બની જાય છે અને હુમલાનો ખતરો ઓછો થઈ જાય છે. આ સિસ્ટમ કોઈપણ સંભવિત હવાઈ હુમલાને અગાઉથી શોધી કાઢે છે.
- S-400 મિસાઈલ સિસ્ટમ અત્યાધુનિક રડારથી સજ્જ છે. તેમાં સજ્જ અત્યાધુનિક રડાર 600 કિમીના અંતર સુધી લક્ષ્યને જોઈ શકે છે. ઉપગ્રહ સાથે જોડાયેલા હોવાને કારણે, જરૂરી સંકેતો અને માહિતી તરત જ પ્રાપ્ત થાય છે.
- S-400 મિસાઈલ સિસ્ટમ અત્યાધુનિક રડારથી સજ્જ છે. તે 600 કિમીના અંતર સુધી લક્ષ્યને જોઈ શકે છે. ઉપગ્રહ સાથે જોડાયેલા હોવાને કારણે, જરૂરી સંકેતો અને માહિતી તરત જ પ્રાપ્ત થાય છે.
- તેના અત્યાધુનિક રડાર દુશ્મનને શોધી કાઢતાની સાથે જ તેમના નિયંત્રણના આદેશોને સિગ્નલ મોકલે છે. તેમાં લક્ષ્યનું અંતર, તેની ઝડપ સહિતની તમામ જરૂરી માહિતી છે. આ પછી કમાન્ડ કંટ્રોલ બાજુથી મિસાઈલ લોંચ કરવાનો આદેશ આપવામાં આવે છે.
- તેના પ્રક્ષેપણથી 48N6 શ્રેણીની મિસાઇલો લોન્ચ કરી શકાય છે. તેને અમેરિકાની THAAD (ટર્મિનલ હાઇ એલ્ટીટ્યુડ એરિયા ડિફેન્સ) સિસ્ટમ કરતા વધુ સારી માનવામાં આવે છે.
- આ મિસાઈલ સિસ્ટમ એક સાથે 36 લક્ષ્યોને હરાવી શકે છે. તે પાંચ મિનિટની અંદર જમા કરી શકાય છે. તેની મહાન લાક્ષણિકતાઓમાંની એક તેને લઇ જવાની અને તૈનાત કરવું પણ સરળ છે.
- તેની પાસે સચોટ લક્ષ્ય મિસાઇલોની ચાર અલગ અલગ રેન્જ છે. આમાંથી 40N6E અને 48N6 મિસાઇલો 400 અને 250 કિમીની રેન્જમાં લક્ષ્યોને હરાવી શકે છે, જ્યારે 9M96E2 અને 9M96E મિસાઇલો 120 અને 40 કિમીની રેન્જમાં દુશ્મનનો નાશ કરી શકે છે.